ՍԵՂՄՈՒՄ ԵՆՔ ԴԱՍԱԿԱՆՆԵՐԻՆ
«Պատմական վեպը մի ժողովրդի պատմական կյանքի նկարագիրն է: Նա պատկերացնում է յուր մեջ, թե որպես ապրել է եւ որպես գործել է մի ժողովուրդ, պատկերացնում է նրա մտավոր ու բարոյական հատկությունները, մի խոսքով, ներկայացնում է հնադարյան մարդուն յուր բուն, նախնական կերպարանքով, որը ժամանակների ընթացքում փոխվել եւ ներկա սերնդի համար մոռացվել էր: Մենք կարդում ենք նրա մեջ մեր թագավորների, մեր իշխանների անունները, ծանոթանում ենք նրանց ներքին կռիվների ու արտաքին պատերազմների հետ, գիտենք, թե որը որքան տարի տիրեց կամ ինչ լավ եւ վատ գործեր կատարեց,-այդ բոլորը գիտենք մենք: Բայց թե ինչպե՞ս էր կազմակերպված նրանց ընտանեկան կյանքը, ի՞նչ տեսակ տների մեջ էին ապրում, մի խոսքով, իբրեւ մարդ, նրանց ընտանեկան եւ հասարակական կենցաղավարության մասին` մեր պատմությունը, եթե չասեմ իսպառ, կարող եմ ասել մեծ մասամբ լռում է»,- պատմական վեպի մասին ժամանակին այսպես էր արտահայտվում Րաֆֆին: Չգիտեմ, թե այսօր ինչ սկզբունքով են աշխատում ժամանակակից արձակագիրները, եւ վաղվա ընթերցողը մեր այսօրվա կյանքի, բարքերի եւ կենցաղի մասին ինչ նյութ կկարողանա քաղել իրենց ժառանգություն հասած այդ երկերից: Բայց, որ Րաֆֆու վեպերը կարդալով անցյալի մասին էլ շատ հարցեր նրա համար մութ կմնան` պարզ է: Ավելի ճիշտ, ոչ թե վեպերը, այլ սեղմավեպերը, որոնք ընթերցողին է առաջարկում «Գիտանք» հրատարակչատունը:
Հրատարակչատան տնօրեն Ալեքսանդր Աղաբեկյանը, որ ժամանակին զբաղեցրել է ՀՀ կրթության եւ գիտության փոխնախարարի պաշտոնը, համոզված է, որ նոր սերունդը գիրք չի կարդում, ու մեր պատմավեպերի երկար-բարակ նկարագրություններն ու բարդ գրական լեզուն նպաստում են, որ մարդիկ չկարդան: Երիտասարդներին գրքի հետ բարեկամացնելու լավագույն տարբերակը, նրա կարծիքով, գիրքը նրանց հարմարեցնելն է: Այդ նպատակով տարիներ առաջ պարոն Աղաբեկյանը ձեռնամուխ եղավ հայ դասական գրականության լավագույն նմուշները սեղմավեպի տեսքով ներկայացնելու գործին: «Ձեզ ներկայացվող սեղմավեպերի մատենաշարը ներառում է անցյալի հայ գրողների լավագույն երկերի համառոտ շարադրությունը: Սեղմավեպերը նախատեսված են նրանց համար, ովքեր ցանկանում են կարճ ժամանակում ծանոթանալ հայ ժողովրդի անցյալի գրականությանը եւ պատմությանը»,- ասում է Ալեքսանդր Աղաբեկյանը: Նրա համոզմամբ, սեղմավեպերում օգտագործված սահմանափակ բառաքանակը հնրավորություն է ընձեռում հայերեն սովորողներին հեշտությամբ ընկալել հայ գրականությունը: Վեպի սեղմումն իրականացրել է հանրակրթական սպրոցի բարձր դասարաններում ավելի քան 50 տարի հայոց լեզու եւ գրականություն դասավանդած ուսուցչուհի Արփինե Ավետիսյանը: Նա, ըստ Ալեքսանդր Աղաբեկյանի, խնամքով պահպանել է հեղինակի ոճը եւ նրա ժամանակին բնորոշ լեզվական առանձնահատկությունները թե համառոտ շարադրանքի, թե անփոփոխ վերարտարդրված երկխոսությունների մեջ:
Սեղմավեպի տեսքով արդեն հրատարակվել են Մուրացանի «Գեւորգ Մարզպետունի», Շիրվանզադեի «Քաոս», Դեմիրճյանի «Վարդանանք», Աբովյանի «Վերք Հայաստանի», Շահնուրի «Նահանջը առանց երգի» վեպերը, «Սասունցի Դավիք» էպոսը, հայ գրողների այլ վեպեր: Սեղմավեպերն ուսումնասիրելուց եւ բնօրինակների հետ համեմատելուց հետո պարզեցինք, որ «Նահանջը առանց երգի» վեպը վերաշարադրված է արեւելահայերենով, իսկ Աբովյանի «Վերք Հայստանի» վեպում պահպանված չէ Քանաքեռի բարբառը: Չի պահպանվել նաեւ վեպի առաջաբանը, եւ ընթերցողը, փասետորեն չի ծանոթանում Աբովյանի ծրագրային դրույթներին` նոր գրականության, նոր հերոսի, նոր բովանդակության եւ, առավել եւս, ներ լեզվի մասին: Թեպետ պարոն Աղաբեկյանը նշում է, որ սեղմավեպերը նախատեսված են հիմնականում հայերեն սովորողների համար, սակայն, մեր կարծիքով, չի բացառվում, որ շատ շուտով դրանք մուտք կգործեն դպրոց: Մեր այդ հարցին պարոն Աղաբեկյանը պատասխանեց. «ժողովրդավարության սկզբունքն է, թող ամեն մարդ ընտրի այն, ինչն իրեն հոգեհարազատ է: Ուզում են` թող կարդան ամբողջական տարբերակը»:
Պարոն Աղաբեկյանից տեղեկացանք, որ սփյուռքի նախարարությունից առաջարկ է եղել սեղմավեպերը տեղադրել www.hayernaysor.am կայքում, որից հիմնականում օգտվում են սփյուռքահայ երեխաները, սակայն, նյութական խնդիրների պատճառով, առաջարկը մերժվել է: Ի դեպ, հայկական թերթերից մեկում նշված տեղեկությունն այն մասին, որ սփյուռքի նախարարության կողմից եղել է սեղմավեպերը անգլերեն, ռուսերեն եւ թուրքերեն թանգմանելու առաջարկ, հերքեցին եւ սփյուռքի նախարարությունում, եւ հրատարաչատանը. «Դե,գիտեք, լրագրողները սիրում են ամեն ինչ փոփոխել, ուռճացնել, իրենց ուզած ձեւով ներկայացնել: Չգիտես ինչու` բոլորն այս ձեռնարկը բացասական են համարում»,-նշում է պարոն Աղաբեկյանը,-բայց պահանջարկ կա: Յուրաքանչյուր գրքից երեք հարյուր օրինակ սպառվել է, տպել ենք ամեն անուն գրքից եւս երկու հարյուրական օրինակ»: «Նոյան տապան» գրախանութում ասացին, որ սեղմավեպերի գնորդները հիմնականում դպրոցականներն են: Որոշեցինք պարզել կրթության եւ գիտության նախարարույթան կարծիքը: (Ըստ Ա. Աղաբեկյանի, առաջին չորս սեղմավեպերը`«Գեւորգ Մարզպետունի», «Քաոս», «Վարդանանք», «Սամվել», ներկայացվել են նախարարությունում եւ հավանության արժանացել: Հետագայում, երբ փոխվել է գրախոսող փորձագետը, փոխվել է նաեւ կարծիքը):
Տարօրինակ է, բայց կրթության եւ գիտության նախարարության մամուլի եւ հասարակայնության հետ կապերի վարչությունում սեղմավեպերի գոյության մասին անգամ չէին լսել: Լսել էին կրթության ազգային ինստիտուտում. հայագիտական եւ սոցիալ-մշակութային առարկաների բաժնի վարիչ Արամ Նազարյանն ասաց, որ ոչ թե գրախոսող փորձագետն էր փոխվել, ինչպես պարոն Աղաբեկյանն էր նշում, այլ ազգային ինստիտուտի կարծիքը սեղմավեպերի վերաբերյալ:
Ազգային ինստիտուտի գլխավոր մասնագետ Նաիրա Տողանյանը նշում է. «Վեպը սեղմելու հատուկ կարգ, քաղաքականություն գոյություն ունի, ինչը սեղմավեպի հեղինակի մոտ չի պահպանվում: Օրինակ` այնտեղ, որտեղ կրճատում է եղել, պետք բազմակետեր, կախման կետեր դրվեն, որպեսզի ընթերցողը հասկանա, որ տվյալ հատվածը կրճատված է եւ, հարկ եղած դեպքում, բնօրինակից գտնի ու կարդա համապատասխան հատվածը: Կրթության ազգային ինստիտուտի կողմից ձեռնարկի հեղինակներին անգամ առաջարկ է արվել համապատասխան հանձանաժողով ստեղծել եւ գործին ավելի մասնագիտորեն մոտենալ, սակայն այս առաջարկը մերժվել է»: «Գիտանք» հրատարակչատանը, սակայն, ժխտեցին, թե նման առաջարկություն եղել է: Հետաքրքրվեցինք, պարզեցինք, որ սեղմավեպերը հասցրել են արդեն հատել օվկիանոսը. Գլենդելի երկու խանութներում վաճառվում են հայկական սեղմավեպեր: Մնաք բարով, ակադեմիական հրատարակություններ, հաստափոր հատորներ: 21-րդ դարում` միայն սեղմավեպեր: Պարոն Աղաբեկյանի հավաստմամբ, հերթը «Խաչագողի հիշատակարանինն է»:
ՆԱԻՐԱ ԹՈԽՍԱՆՑ ՀԱՄԲԱՐՁՈՒՄՅԱՆ
Հ.Գ.-Արխիվ N45(808) 05.11.09
Комментариев нет:
Отправить комментарий