#21 (887) 26. 05. 11
ՆՐԱ ԱՆՈՒՆԸ ԲՈԼՈՐԻ ՇՈՒՐԹԵՐԻՆ ԷՐ
Ղարաքիլիսայի, Բաշ Ապարանի, Սարդարապատի հերոսամարտերի արդյունքում ծնվեց Հայաստանի անկախ Հանրապետությունը: Այդ օրերին բոլորի շութերին մեկ անուն էր` Արամ Մանուկյան: Արամն ամենքին տվեց հավատք` կռվի եւ դիմադրության, հույս` հաղթանակի եւ ազատության, համառություն` չմեռնելու եւ ապրելու: Այդ ճակատագրական օրերին էր, որ հնչեց Արամի հայտնի խոսքը. «Բոլոր բազուկները` դեպի աշխատանք, բոլոր կամքերը` հայրենիքի համար, բոլոր անձնվերները` պայքարի դաշտ…»: Հայաստանի Հանրապետության անդրանիկ կառավարության մեջ նա ստանձնեց ներքին գործոց եւ պարենավորման նախարարի պաշտոնը: Այդ ծանր օրերին նա ընդունակ եղավ կարգ ու կանոն պահպանել նորաստեղծ հանրապետությունում:
1998թ. հունիսի 24-ը հիշարժան օր էր: Հայոց ազգագրության եւ ազատագրական պայքարի պատմության թանգարանի աշխատակիցները հանդիպեցին հայ ժողովրդի սիրելի հերոս Արամ Մանուկյանի միակ ժառանգի` Սեդա Մանուկյանի հետ: Ի դեպ, Սեդան ապրել է Երեւանում մինչեւ 1976թ., որից հետո տեղափոխվել է Մոսկվա: Նա ամուսնացած է եղել Վարդան Մեհրաբյանի (Խանասորի Վարդան) որդու` Ռուբեն Մեհրաբյանի հետ: Արամ Մանուկյանի դուստրը մահացել է 2005-ին:
80-ամյա կինը Մոսկվայից հասել էր Սարդարապատ հատուկ առաքելությամբ. թանգարանին էր նվիրում հոր իրերը, որոնք մասունքի պես տարիներ շարունակ պահել-պահպանել էր` արծաթե բաժակակալ` «Քավոր Աղին» մակագրությամբ, թեզանիքակալներ, փողկապ, ժամացույց, լուսանկարներ: Սեդա Մանուկյանի նվիրած իրերը համալրեցին 2009թ. մայիսի 28-ին Սարդարապատի հերոսամարտի հուշահամալիր, Հայոց ազգագրության եւ ազատագրական պայքարի պատմության թանգարանի կենտրոնական եռագմբեթ դահլիճում բացված Արամ Մանուկյանի ծննդյան 130-ամյակին նվիրված ցուցադրությունը:
Արամ Մանուկյանը ծնվել է 1879թ. մարտի 19-ին: Նա զինագործի բազմանդամ ընտանիքի կրտսեր եւ սիրելի զավակն էր: Սովորում է Շուշիի Ագուլյաց ծխական դպրոցում: Արամի ուսումնառության տարիներին հայաշատ բոլոր կենտրոնների նման Շուշին եւս դարձել էր ազգային հեղափոխական գաղափարների վայր: Այստեղ էլ Արամը անդամագրվում է ՀՅ Դաշնակցությանը, դառնում տեղական խմբերի ղեկավար դեմքերից եւ զբաղվում քարոզչական-կազմակերպչական գործերով: Հեղափոխական գործունեության համար բարձր դասարանների մի խումբ աշակերտներ, այդ թվում Արամը հեռացվում են դպրոցից եւ արտաքսվում քաղաքից: Արամին հաջողվում է ընդունվել Երեւանի թեմական դպրոցը, որն ավարտելուց հետո մեկնում է Բաքու` աշխատելու: Քաղաքական կյանքի հորձանուտ ներքաշված Արամը դառնում է ՀՅԴ Բաքվի կազմակերպության ճանաչված գործիչներից մեկը: 1903թ. հունիսի 12-ին եկեղեցական գույքերի բռնագրավման մասին ցարական հրամանագրից հետո նա առաջիններից էր, որ հանդես եկավ ցարիզմի դեմ: Որոշ ժամանակ անց Արամ Մանուկյանը Բաքվից մեկնում է Գանձակ` տեղի ինքնապաշտպանական աշխատանքները կազմակերպելու նպատակով, իսկ այնուհետ գնում է Կարս: Այստեղ կարճ ժամանակում ձեռք է բերում մեծ հեղինակություն, եւ Կարսի կազմակերպությունը նրան է վստահում քարոզչական գործի ղեկավարումը: ՀՅԴ բյուրոյի առաջարկությամբ 1904թ. աշնանը մեկնում է Վան, որտեղ մնում է մինչեւ օսմանյան սահմանադրության հռչակման օրերը (1908թ.): Որոշ ժամանակով մեկնում է Ժնեւ, ապա վերադառնում Վան: Նա է ղեկավարում 1915թ. ապրիլի 7-ից մինչեւ մայիսի 6-ը տեւած Վանի հերոսական ինքնապաշտպանությունը, որը հայ ազգային-ազատագրական պայքարի փառավոր էջերից է: Այդ հերոսական գոյամարտը բորբոքվեց, երբ թուրքերն արդեն սկսել էին հայկական ջարդերը եւ նախապատրաստվում էին կոտորել Վանի ամբողջ հայությանը: Այդ պայքարը 150000-ից ավելի հայերի հնարավորություն տվեց փրկվել անխուսափելի ոչնչացումից, օրինակ ծառայեց մյուս շրջանների հայության համար: Վանում, բարեբախտաբար, կոտորած չեղավ: Ջեւդեթի ուժերը պարտվեցին, եւ 1915թ. ապրիլին Վասպուրականն ազատագրվեց: Ռուսական հրամանատարության կողմից Արամը նշանակվեց Վանի կառավարիչ:
1916-17թթ. Արամը լինում է Թիֆլիսում, մասնակցում է Ազգային բյուրոյի եւ ՀՅԴ բյուրոյի աշխատանքներին: Բայց առավելապես զբաղված էր Վասպուրականի եւ այլ շրջաններից եկած գաղթականների գործերով: Սակայն ծանր հոդացավը նրան անկողին է գցում: Արամի առողջական վիճակը գնալով վատանում է: Ընկերների պահանջով նա մեկնում է Ղրիմ` Սակիի ցեխաբուժարան, որտեղ բուժվելու հետ մեկտեղ գրում է հուշեր: Մի քանի ամիս անց ապաքինված վերադառնում է: 1917թ. մայիսի 1-ին ամուսնանում է Կատարինե Զալյանի` Ղուրդուղուլիի (Արմավիր) որբանոցի գլխավոր բժշկուհու հետ: Այդ ամուսնությունից 1918թ. հոկտեմբերին ծնվում է Արամի միակ ժառանգը` Սեդա Մանուկյանը:
1917թ. վերջին Ազգային խորհրդի կողմից Արամը` իբրեւ լիազոր ներկայացուցիչ, ուղարկվում է Երեւանի նահանգ, որտեղ դրսեւորվում է նրա արտակարգ հեղափոխական, կազմակերպչական տաղանդը:
Դժբախտաբար, Արամը երկար չապրեց: Ժողովրդի հետ անընդհատ շփումների մեջ գտնվող նախարարը 1918թ. դեկտեմբերին վարակվեց երկրում մոլեգնող բծավոր տիֆով եւ վախճանվեց 1919թ. հունվարի 29-ին: Ամբողջ Հայաստանն էր ողբում Արամի մահը: Մահվան թափորն անվերջ-անծայր էր, իսկ Արամի դագաղը այդպես էլ չդրվեց դիակառքի վրա: Նրա դին ժողովուրդն ուսամբարձ տարավ դեպի գերեզմանատուն: Նրա աճյունն ամփոփված է Թոխմախ լճի գերեզմանատանը: Աղջկա ջանքերով, նրա գերեզմանին կանգնեցված է խաչքար (հեղինակ` Գառնիկ Ամիրջանյան):
ԱՐԵՎԻԿ ՄԵԼԻՔՅԱՆ
Կարդացեք նաեւ`
