eritasardakan

«ՎԱՆ» ԳՈՐԾՈՂՈՒԹՅԱՆ ՂԵԿԱՎԱՐԸ` ՎԱԶԳԵՆ ՍԻՍԼՅԱՆ

1981 թվականի սեպտեմբերի 24-ին չորս հայ երիտասարդներ` Վազգեն Սիսլյանը, Արամ Պասմաճյանը, Հակոբ Ջուլֆայանը եւ Գեւորգ Կյուզելյանը, գրավեցին Փարիզի թուրքական հյուպատոսարանը եւ 15 ժամ պահեցին իրենց հսկողության տակ: Հայաստանի ազատագրության հայ գաղտնի բանակի այս գործողությունը, որը կոչվեց «Վան», առաջինն էր հայ ազատագրական պայքարի նոր շրջանում: Նախ գործողությունը, ապա ՀԱՀԳԲ-ի մարտիկների դատավարությունը ցնցեց ոչ միայն համայն հայությանը, այլեւ աշխարհի շատ ու շատ մարդկանց, որոնք մամուլում, ռադիոյով եւ հեռուստատեսությամբ հետեւում էին այս ամբողջ գործողությանը, դատավարությանը, իսկ հետո լրատվություն էին փնտրում բանտարկված մարտիկների մասին: Նրանցից Արամ Պասմաճյանը, ում կերպարի հիման վրա ռեժիսոր Ռոբեր Քեշիշյանը հետագայում նկարահանեց ֆրանս-հայկական համատեղ «Արամ» գեղարվեստական ֆիլմը, ինքնասպանություն գործեց հենց բանտում (ինչպես եւ ֆիլմում է ներկայացվում), բանտից ազատվելուց հետո մյուսներին կյանքը տարբեր ուղիներով տարավ: Նրանցից Վազգեն Սիսլյանը մի հայ ընկերոջ հրավերով եկավ Խորհրդային Հայաստան: 1990-ականների սկիզբն էր: Արցախյան ազատամարտը եւ սիրած կինը Վազգեն Սիսլյանի կյանքը մեկընդմիշտ կապեցին Հայաստանի հետ: 


-Ծնվել, մեծացել եմ Բեյրութում: Ցանկացած գաղթօջախում հայն իրեն երկրորդ կարգի մարդ է զգում: Հեշտ չէ ապրել օտար երկրում, որքան էլ պայմանները բարեկեցիկ լինեն, դու օտար ես տեղացիների համար: Մեծերից լսում ես, որ նախնիներդ այդ երկրում հայտնվել են, որովհետեւ ցեղասպանություն է եղել, որովհետեւ մեզ մեր հայրենիքից դուրս են արել: Եվ սկսում ես այդ պատմութունների հետեւանքով առաջ եկած հազարավոր հարցերին պատասխաններ փնտրել: Այդ պատասխանները փնտրելու ճանապարհին էր, որ ես` ընդամենը 21 տարեկան երիտասարդս, անդամագրվեցի Հայաստանի ազատագրության հայ գաղտնի բանակին:

-Եվ կարճ ժամանակ անց Ձեզ հանձնարարվեց իրականացնել Փարիզի թուրքական հյուպատոսարանի գրավումը: 21-ամյա երիտասարդին ինչպե՞ս հաջողվեց այդ ամենը գլուխ բերել:

-Առավոտյան ժամը 10-ին երկու խմբով` ես եւ Հակոբը, Գեւորգը եւ Արամը, ուղեւորվեցինք դեպի «Բալզակ» սրճարան` այստեղ հանդիպելու եւ հյուպատոսարան մտնելու համար: Ժամը 11£15-ին մուտք գործեցինք հյուպատոսարան: Յուրաքանչյուրս իր որոշակի տեղը գրավեց: Ես ծածկեցի դուռը, Արամը, ռումբը ցույց տալով, գոռաց, որ հյուպատոսարանը գրավված է ՀԱՀԳԲ-ի «Եղիա Քեշիշյան անձնասպանական քոմանտո»-ի կողմից. Եղիա Քեշիշյանը մեր նահատակված ընկերներից էր: Գեւորգը նույնը կրկնեց ֆրանսերեն: Մի թուրք ոստիկան հարձակվեց Գեւորգի վրա, փոխադարձ կրակոցներ եղան, որի պատճառով ոստիկանը սպանվեց: Նշեմ, որ նա միակ զոհը եղավ: Մյուս թուրք պահակները զինաթափվեցին: Գեւորգը զանգահարեց մի շարք թերթերի եւ լրատվական գործակալությունների` հաղորդելով, որ գործողությունն իրականացնում է ՀԱՀԳԲ-ը քաղաքական նկատառումներով, որ հյուպատոսարանը գրավված է, եւ 59 պատանդ գտնվում է խմբի հսկողության տակ: Լրատվական գործակալությունները սկզբում չհավատացին, որովհետեւ հինգհարկանի շենքի երկրորդ հարկում գտնվող հյուպատոսարանի գրավումը չորս մարդու կողմից պարզապես անհավանական էր թվում, մանավանդ եթե հաշվի առնենք այն հանգամանքը, որ շենքն ամբողջությամբ ֆրանսիական ոստիկանության հսկողության տակ էր, իսկ բուն հյուպատոսարանը հսկում էին նաեւ թուրք պահապանները: Ֆրանսիական AFB լրատվական կենտրոնից պատասխանեցին, որ Փարիզում ցանկացած հաստատություն տեսականորեն հնարավոր է գրավել, սակայն թուրքական եւ իսրայելական հյուպատոսարանները անգամ տեսականորեն հնարավոր չէ: Ամեն դեպքում, գործողության սկզբից մոտ մեկ ժամ հետո լրագրողները Հոսման փողոցում էին: Այդ ընթացքում ֆրանսիացի ոստիկաններից մեկը, շենքի hետնամուտքից ներս մտնելով, կրակեց ինձ վրա` ծանր վիրավորելով: Հակոբը նույնպես վիրավոր էր, նրա վիճակը նույնպես ծանր էր: Պատանդների մեծ մասի հսկողությունն իրականացնում էր Արամը, իսկ մյուս մասինը` ես: Նրանց պատմում էի հայ ժողովրդի պայքարի եւ 1915 թվականի կոտորածի մասին: Կոմիսար Բրյուսարը` ֆրանսիական ոստիկանության ամենահմուտ մասնագետներից մեկը, հեռախոսով ցանկացավ բանակցել: Պատուհանից ներքեւ նետվեցին թղթեր, որոնց վրա ներկայացված էին մեր պահանջները: Եվ այսպես` ավելի քան 15 ժամ 59 պատանդ պահելով` մենք ֆրանսիական կառավարության միջնորդությամբ բանակցությունների մեջ մտանք թուրքական կառավարության հետ եւ հանձնվեցինք:

-Որո՞նք էին ձեր պահանջները:

-Անմիջապես ազատ արձակել եւ Փարիզի օդակայան ուղարկել հայր Մանուել Երկաթյանին եւ վիրահատության կարիք ունեցող Հրանտ Կյուզելյանին, որոնք մշակութային եւ սոցիալական ծառայություններ էին մատուցել Թուրքիայում բնակվող հայությանը, ուստի գտնվում էին ազատազրկման մեջ: Անմիջապես ազատ արձակել եւ Փարիզի օդակայան ուղարկել քաղաքական նկատառումներով Թուրքիայում ազատազրկման մեջ գտնվող բոլոր հայ բանտարկյալներին: Պաշտոնական երաշխիքներ տալ, որոնք պետք է ապահովեն հայկական բռնագրավված հողերում եւ Թուրքիայի մեծ քաղաքներում ապրող հայության իրավունքը` անկաշկանդ արտահայտելու եւ զարգացնելու իրենց ազգային, մշակութային եւ կրոնական ավանդույթները: Պաշտոնական երաշխիքներ տալ, որ միջազգային մշակութային կազմակերպություններին պետք է թույլատրվի մշտական հսկողության եւ քննության տակ առնել բռնագրավված հայկական հողատարածքներում գտնվող հայկական մշակութային կոթողները: Փառք Աստծու, «Վան» գործողությունից հետո Արեւմտյան Հայաստանի տարածքում գտնվող հայկական շատ հուշարձաններ այսօր ինչ-որ չափով վերահսկվում են այդ կառույցների կողմից:
Պահանջել էինք նաեւ անմիջապես ազատ արձակել քաղաքական նկատառումներով ձերբակալված եւ թուրքական բանտերում գտնվող 5 թուրք եւ 5 քուրդ հեղափոխական մարտիկների: Պահանջների մի մասը կատարվեց:

-Այս ամենը, սակայն, չորակվեց որպես ազգային-ազատագրական պայքար: Մինչեւ օրս էլ, շատերի համոզմամբ, դա ահաբեկչություն էր: 

-Այո: Մենք դատավարությանը հատուկ էինք պատրաստվել: Մեր պահանջը` բանտում ֆրանսերեն սովորել դատարանում ինքներս մեզ պաշտպանելու համար, ընդունվեց բանտի ղեկավարության կողմից: Սորբոնի համալսարանից հատուկ մասնագետ հրավիրվեց, եւ ես հիմա Սորբոնի համալսարանի վկայական անգամ ունեմ: Մենք դատավարությանը ներկայացանք սափրված, կոստյումներով: Որտե՞ղ եք տեսել նման ահաբեկիչների: Հիշում եմ` դատավարության ժամանակ արված մի լուսանկար, որտեղ մենք նստած ենք երկրորդ շարքում, իսկ ոստիկանները` առաջին, շփոթ էր առաջացրել, թե արդյոք ո՞ր շարքի նստածներն են ահաբեկիչները:

-Ազատության մեջ հայտնվելու առաջին ամիսներին Դուք որոշել էիք մեկնել Կանադա` մշտական բնակության, ինչո՞ւ եկաք Հայաստան:

-Ընկերներիցս մեկը հրավիրեց, եւ քանի որ մինչ այդ Խորհրդային Հայաստանում չէի եղել (Արեւմտյան Հայաստանում հասցրել էի մի քանի անգամ լինել), առիթը բաց չթողեցի: Այստեղ արդեն զինված պայքարն սկսվել էր` Երասխի կռիվներն էին ընթանում: Մովսես Գորգիսյանն արդեն զոհվել էր: Ես չէի կարող թողնել ու գնալ: Արցախյան ազատամարտի տարիներին ես ծառայել եմ երկրիս` բազմաթիվ հատուկ հանձնարարություններ եմ կատարել, որոնց մասին չէի ցանկանա հիմա խոսել:

-21 տարեկանում Դուք գաղափարապես այնքան հասուն էիք, որ հանդես էիք գալիս Հայ գաղտնի բանակի կազմում: Ի՞նչ կասեք այն երիտասարդներին, որոնք ինչ-ինչ պատճառներով խուսափում են զինվորական ծառայությունից:

-Ես հպարտ եմ, որ մինչեւ հայոց բանակի կազմավորումը եղել եմ նրա զինվորը, առիթ եմ ունեցել զենքով ու գաղափարով պայքարելու ազգիս համար: Ափսոս, տարիքս չի ներում, թե չէ հիմա էլ կծառայեի հայոց բանակում` անկախ Հայաստանի բանակում: Ոմանք, ցավոք, չհասկացան` ինչի համար է այս անկախությունը, որ դա չի նշանակում անհատական անկախութուն: Այստեղ ամեն մարդ իրեն մյուսներից է անկախ զգում` համարելով, թե դա է անկախությունը, ազատությունը: Բայց չէ՞ որ մենք պայքարում էինք համազգային անկախության համար:

-Վերջին շրջանում շատ են գրում, խոսում մեր զինված ուժերում տեղ գտած բացասական երեւույթների մասին` համապատասխան վերաբերմունք ձեւավորելով բանակի հանդեպ:

-Աշխարհի բոլոր բանակներում հանցագործություններ կատարվում են: Մեր բանակն էլ բացառություն չէ: Անշուշտ, դրանք կանխելու ճանապարհներ է պետք գտնել: Այստեղ իրենց դերը կարող են ունենալ նաեւ լրագրողները, լրագրողական պրոֆեսիոնալ աշխատանքը, բայց բանակն ու պետական խորհրդանիշերը քարկոծելն ամենեւին էլ ճիշտ ելք չի: Չի կարելի պառակտել սեփական ժողովրդին:

-Ի՞նչ կմաղթեք շուտով արդեն մեր 20-ամյա բանակի զինվորին:

-Յուրքանչյուր տղա պետք է հասկանա, որ ինքն անհատներին չի ծառայում, այլ իր երկրին, իր ժողովրդին, իր գաղափարներին: Ի վերջո, ամենքս ենք զինվոր մեր ամեն գործում, մենք ամենքս այս կամ այն կերպով ծառայում ենք մեր երկրին: Երանի բոլորս գիտակցեինք, որ մեր յուրաքանչյուր փոքրիկ գործով պարտավոր ենք նպաստել մեր երկրի զարգացմանը. այդպես են երկիր կառուցում: Ցավոք, հայերը Հայաստանից դուրս ամեն տեղ հայրենիք են փնտրում` մոռանալով, որ ուր էլ լինեն, նրանց օտարի պես են վերաբերվելու:

-Ձեր պայքարն ավարտվա՞ծ է:

-Այդպե՞ս է թվում: Փառք Աստծու, գաղափարակից ընկերներս բոլորն արդեն ազատության մեջ են, մենք շարունակում ենք աշխատել մեր գաղափարների հաղթանակի համար «Ուխտ Արարատի» կազմակերպության շրջանակներում:

ՆԱԻՐԱ ՀԱՄԲԱՐՁՈՒՄՅԱՆ